Operacje bariatryczne – wskazania, rodzaje i przebieg

Otyłość jest chorobą cywilizacyjną XXI wieku i globalnie zmaga się z nią ponad 1/3 całej populacji. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia WHO, w 2016 roku ponad 1,9 miliarda dorosłych miało nadwagę, a spośród nich ponad 650 milionów osób uznano za otyłe.

Liczby te dramatycznie rosną, także wśród dzieci, co znacząco zwiększa rolę bariatrii we współczesnej medycynie. Operacje bariatryczne (chirurgiczne leczenie otyłości) polegające na chirurgicznej interwencji w celu zmniejszenia pojemności żołądka i w efekcie ograniczeniu możliwej ilości przyjmowanych pokarmów wykonywane są coraz częściej. Kiedy przeprowadza się je, jakie zabiegi wykonuje się najczęściej i jakie są przeciwwskazania do zabiegu?

Chirurgiczne leczenie otyłości – kiedy można wykonać zabieg?

Otyłość to nie tylko problem nadmiernej wagi powodującej obciążenie stawów, problemy z poruszaniem się czy większe ryzyko chorób serca oraz układu odpornościowego. Nadmierna waga spowodowana przyjmowaniem zbyt wielu kalorii, często w postaci niezdrowych i szkodliwych posiłków, może doprowadzić do nadciśnienia, miażdżycy, cukrzycy typu 2, zawałów serca, udarów mózgu i wielu innych.

Rozepchany żołądek oraz nadmiar tkanki tłuszczowej można zwalczać metodami naturalnymi, poprzez całkowitą zmianę stylu żywienia, dietę oraz aktywność fizyczną, jednak u wielu pacjentów nawet takie działania nie przynoszą wystarczająco dobrych rezultatów. W ich sytuacji często konieczna jest interwencja chirurgiczna z wykorzystaniem jednej z dostępnych metod bariatrycznych.

Pierwszym i najważniejszym wskazaniem do chirurgicznego leczenia otyłości jest nieskuteczność innych metod walki z nadwagą. Do niedawna konieczne było przeprowadzenie wcześniej kilku prób leczenia nieoperacyjnego, jednak obecnie przy odpowiednich wskazaniach operacje bariatryczne są wykonywane szybciej, o ile pacjent podjął wcześniej nieskutecznie próby leczenia poprzez zmianę stylu życia i diety.

Do operacji bariatrycznych klasyfikuje się na podstawie przeprowadzonej diagnozy pacjenta, po ustaleniu wysokiego poziomu wskaźnika BMI (powyżej 40 kg/m² lub 35 kg/m²jeśli występuje co najmniej jedna z chorób towarzyszących otyłości lub powyżej 32 kg/m² przy występowaniu co najmniej dwóch czynników związanych). Zabiegi są dedykowane dla pacjentów z otyłością skrajną, u których leczenie takie może zadecydować o zdrowiu i życiu.

Decyzja o operacji uzależniona jest również od nastawienia pacjenta – należy zdawać sobie sprawę, że samo usunięcie lub ograniczenie pojemności żołądka doprowadzi do możliwości przyjmowania mniejszej ilości posiłków, ale także wielu wyrzeczeń żywieniowych, a zgubienie kilogramów będzie musiało w dalszym ciągu wiązać się ze zmianą stylu życia i podjęciem aktywnego wysiłku w kierunku utrzymania prawidłowej wagi ciała. Jest to jednocześnie szansa na zmianę niezdrowego trybu życia.

Najważniejsze metody chirurgicznego leczenia otyłości

Wśród najczęściej wykorzystywanych i najważniejszych we współczesnej chirurgii bariatrycznej metod leczenia otyłości wymienia się przede wszystkim:

• laparoskopowe zmniejszenie żołądka (rękawowa resekcja żołądka, gastric sleeve),
• bypass żołądka,
• mini bypass żołądka,
• opaski żołądkowe,
• balon żołądkowy.

Każda z powyższych metod niesie za sobą pewne ryzyko oraz określone, jasne korzyści w kontekście leczenia otyłości, dlatego też przed zakwalifikowaniem pacjenta do operacji lekarz bariatra dokładnie analizuje sytuację chorego i dobiera do jego przypadku najskuteczniejszą metodę leczenia.

Rękawowa resekcja żołądkowa, tzw. gastric sleeve to laparoskopowa metoda polegająca na wycięciu fragmentu żołądka w celu zmniejszenia jego pojemności oraz powierzchni, z której wydzielany jest hormon odpowiedzialny za pobudzanie łaknienia (grelina). Operacje tego typu przekładają się na bardzo dobre rezultaty i szansę spadku masy tkanki tłuszczowej o nawet 70% w ciągu pierwszego roku. Podczas zabiegu zabierane jest miedzy 70 – 80% objętości żołądka.

By-pass żołądkowy (gastric bypass) jest operacją polegającą na wyłączeniu części żołądka poprzez połączenie jego górnej części z dalszą częścią jelita cienkiego. Operację taką wykonuje się laparoskopowo, omijając dzięki połączeniu dwunastnicę i początek jelita cienkiego. Rozwiązanie takie nie tylko zmniejsza objętość żołądka, ale też powierzchnię jelita zajmującą się wchłanianiem substancji pokarmowych. W przypadku tej metody możliwe jest zredukowanie nawet 70% tkanki tłuszczowej po zabiegu w ciągu pierwszego roku.

W chirurgii bariatrycznej stosuje się coraz częściej także mini By-pass żołądkowy – uproszczoną metodę wyłączenia żołądka poprzez wykonanie tylko jednego zespolenia żołądek-jelito i wydłużenia torebki żołądkowej przy zmniejszeniu jej ogólnej pojemności i powierzchni. Reszta żołądka pozostaje w tym wypadku trwale oddzielona.

Opaska żołądkowa jest jedną z nie polecanych już, odwracalnych metod zmniejszania pojemności żołądka. Zabieg wykonywany jest poprzez umieszczenie na żołądku silikonowej opaski przedzielającej go na dwie części. Ze względu na zmniejszoną objętość, uczucie sytości pojawia się u chorego znacznie wcześniej, a mniejsze ilości spożywanego jedzenia przekładają się na stopniową utratę wagi.

Balon żołądkowy, podobnie jak opaska żołądkowa, nie wymaga w żaden sposób cięcia żołądka, zmniejszania jego objętości czy przekierowywania pokarmu bezpośrednio do jelit z pominięciem dużej części powierzchni odpowiedzialnej za wchłanianie pokarmu. Założeniem metody jest umieszczenie w żołądku specjalnego balonu wypełnionego solą fizjologiczną i wywołanie uczucia sytości poprzez wypełnienie balonem znacznej części żołądka. Metoda ta polecana jest przede wszystkim u pacjentów, u których ze względu na bardzo wysoki stopień otyłości nie jest możliwe wykonanie zabiegu operacyjnego. Tacy pacjenci są szykowani na zabieg bariatryczny (drugi etap leczenia) poprzez pierwszy etap leczenia – balon. Wyróżniamy balon na 6-, oraz 12- miesięcy.

Porównanie dostępnych operacji bariatrycznych – wskazania i przebieg zabiegu

Dzięki dostępności różnych metod zmniejszania lub ograniczania pojemności żołądka, chirurgiczne leczenie otyłości przynosi widoczne efekty i znacząco ogranicza ryzyko utrzymania wysokiej wagi przez pacjenta. Jest też najbardziej skuteczną metoda wyleczenia choroby otyłości.

Różnorodność metod daje też szansę na wybór metody najskuteczniejszej dla danego pacjenta i jego kondycji zdrowotnej. To lekarz bariatra decyduje, wspólnie z pacjentem, która z metod będzie najlepszym wyborem dla chorego i która, przy utrzymaniu odpowiedniej diety i zmianie stylu żywienia ma szansę znacząco ograniczyć zagrożenia zdrowotne związane z otyłością.

Sam przebieg operacji bariatrycznych wygląda podobnie niezależnie od wybranej metody. W trakcie konsultacji przedoperacyjnej chirurg przygotowuje pacjenta w kwestii przebiegu operacji, zbiera informacje o wcześniej podjętych próbach leczenia otyłości, stosowanych diet, planów treningowych i zaangażowania, jakie pacjent jest w stanie włożyć w realną walkę z chorobą.

Ważne jest też wcześniejsze ustalenie przyjmowanych przez chorego leków, innych chorób występujących wraz z otyłością oraz związanego z operacją ryzyka powikłań w związku z ogólnym stanem zdrowotnym.  Wśród przeciwwskazań do zabiegów bariatrycznych wymienia się złe wyniki przed operacją, a także alkoholizm i choroby współistniejące wykluczające bezpieczne przeprowadzenie operacji.

Zalecenia po operacjach bariatrycznych

Operacja jest wykonywana pod narkozą (w znieczuleniu ogólnym) i czas rekonwalescencji jest krótki, w trakcie którego, poza gojeniem się ran, pacjent będzie przyzwyczajał się do nowej pojemności żołądka oraz dostosowywał się do nowych zaleceń żywieniowych.

Dieta po operacji musi być bezwzględnie niskokaloryczna, składająca się z mniejszych i zdrowych posiłków. Po operacjach laparoskopowych pacjent dochodzi do siebie znacznie szybciej niż w przypadku zabiegów otwartych, co z kolei pozwala na szybsze wdrożenie planu ćwiczeń i rehabilitacji w celu ułatwienia zrzucania nadprogramowych kilogramów.

Dla ogólnego sukcesu chirurgicznego leczenia otyłości ważne jest przede wszystkim zaangażowanie pacjenta i chęć zmiany nawyków żywieniowych wspomagana przez przeprowadzony zabieg chirurgiczny. Choć operacja w znaczącym stopniu ogranicza możliwości pacjenta do przejadania się, bez odpowiedniej pracy, diety i regularnej aktywności fizycznej samo zrzucenie nadwagi nie będzie wystarczające do odzyskania zdrowia i pełni sprawności.