Niewydolność serca – diagnostyka i leczenie

Niewydolność serca to stan, w którym serce nie jest zdolne dostarczyć odpowiedniej ilości krwi do narządów naszego organizmu, co skutkuje zmniejszeniem tzw. rzutu minutowego serca i zmniejszeniem wydolności wysiłkowej.

Najczęściej wynika to z uszkodzenia mięśnia serca lub zastawek serca. Objawy niewydolności serca wynikają z niedostatecznej podaży tlenu do narządów.

W trakcie rozwoju niewydolności serca dochodzi do gromadzenia płynów w organizmie, powiększenia jam serca z dusznością wysiłkową, a następnie spoczynkową, obrzęków kończyn dolnych, zaburzeń rytmu, a w końcu do niewydolności wielonarządowej z groźnymi dla życia zaburzeniami rytmu.

Jak wygląda anatomia i fizjologia tego narządu?

Serce jest mięśniem, który tworzą cztery połączone ze sobą w odpowiedni sposób jamy– dwa przedsionki i dwie komory. Skurcz mięśnia powoduje wyrzucenie z jam serca krwi pod odpowiednim ciśnieniem, która dostarcza wszystkim narządom tlen oraz substancje odżywcze.

Pomiędzy przedsionkami a komorami serca oraz pomiędzy komorami a dużymi naczyniami tętniczymi (aortą i tętnicą płucną) istnieją specjalne zastawki, które umożliwiają przepływ krwi tylko w jedną stronę. W czasie jednego skurczu z każdej z komór serca wypływa około 70 ml krwi.

W ciągu doby serce przepompowuje 7 200 litrów krwi, a więc ponad 7 ton krwi. W czasie wysiłku fizycznego ilość krwi pompowana przez serce w ciągu jednej minuty może zwiększyć się kilkukrotnie. Uszkodzenie mięśnia serca lub zastawek może doprowadzić do rozwoju niewydolności serca.

W celu oceny funkcji serca, lekarz powinien zebrać dokładny wywiad (zapytać chorego o ewentualne objawy niewydolności i obecne oraz przebyte choroby), zmierzyć ciśnienie tętnicze, osłuchać stetoskopem (słuchawki lekarskie) serce, płuca oraz duże naczynia.

Do standardu należy wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej, wykonanie elektrokardiogramu oraz echokardiografii serca.

Jakie są objawy niewydolności serca?

Objawy niewydolności serca zależą od stopnia zaawansowania choroby i jej przyczyny. Może to być:

Nagłe lub stopniowe ograniczenie wydolności wysiłkowej z dusznością wysiłkową i kołataniem serca, duszność spoczynkowa – konieczność oddychania w pozycji siedzącej lub stojącej, napadowa duszność nocna, kaszel nocny w pozycji leżącej, przepełnienie żył szyjnych, powiększenie sylwetki serca – stwierdzane w czasie wykonywania zdjęcia rentgenowskiego lub EKG, obrzęki obwodowe, np. wokół kostek lub całych podudzi, powiększenie wątroby, przesięki do jam ciała, np. do jamy brzusznej, przyspieszenie częstości akcji serca powyżej 90 uderzeń na minutę. W razie wystąpienia któregoś z wyżej wymienionych objawów należy jak najszybciej zwrócić się do specjalisty lub w przypadkach ostrych wezwać pogotowie.

Ile osób choruje na niewydolność serca?

Niewydolność serca występuje u około 3% populacji, ale częstość występowania zwiększa się w raz z wiekiem i u osób powyżej 70 roku życia ponad 10% wykazuje objawy tej choroby.

Wydaje się, że liczby te będą wzrastać, ponieważ coraz starsza jest populacja ludzi w Europie i coraz większa przeżywalność w chorobach, które są główną przyczyną rozwoju niewydolności serca.

Jakie są przyczyny niewydolności serca?

Najczęstszą jest choroba naczyń wieńcowych oraz nadciśnienie tętnicze. Choroba wieńcowa, której skrajnym przypadkiem jest zawał mięśnia serca jest jedną z głównych przyczyn rozwoju niewydolności serca.

Nadciśnienie tętnicze prowadzi do przerostu mięśnia serca i upośledzenia jego funkcji oraz jest równocześnie jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej.

Innymi przyczynami rozwoju niewydolności serca są: wady zastawek serca (nabyte i wrodzone), zapalenie mięśnia sercowego (np. pogrypowe), kardiomiopatie, czyli inne choroby mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, np. migotanie przedsionków.

Jak można zapobiec rozwojowi niewydolności serca?

Aby zapobiec rozwojowi niewydolności serca należy rozpoznawać i leczyć choroby prowadzące do niej oraz im zapobiegać. Najważniejsze to prawidłowe leczenie i postępowanie w przypadku podejrzenia, jak i rozpoznanie choroby wieńcowej oraz ścisła kontrola i odpowiednie leczenie nadciśnienia tętniczego.

Należy też pamiętać o wczesnym rozpoznawaniu wad serca i możliwie wczesnym podejmowaniu decyzji co do leczenia operacyjnego. Rozpoznawanie zaburzeń lipidowych (podwyższone stężenia cholesterolu i trojglicerydów) i wczesne włączanie leków hipolipemizujących zapobiegają rozwojowi miażdżycy i jej powikłań – choroby wieńcowej, a więc potencjalnej przyczynie niewydolności serca.

Jak wygląda diagnostyka i leczenie?

Leczenie niewydolności serca zależy ściśle od jej przyczyny i powinno zostać ustalone po przeprowadzeniu dokładnych badań diagnostycznych, jak badania krwi, echokardiografia serca, pomiary ciśnienia tętniczego, rentgen klatki piersiowej, badanie Holter-EKG.

Ewentualnie konieczne jest skierowanie do szpitala do koronarografii celem diagnostyki lub wykluczenia choroby wieńcowej jako przyczyny niewydolności serca.

W ciężkich przypadkach niewydolności serca z silną dusznością i obrzękiem płuc konieczne jest szybkie leczenie szpitalne. Ostatecznym rozwiązaniem stosowanym w leczeniu skrajnie ciężkich postaci jest przeszczepienie serca.