Endometrioza – choroba kobiet w każdym wieku

Menstruacja jest naturalnym procesem biologicznym zachodzącym w prawidłowo funkcjonującym układzie rozrodczym. Dla osób borykających się z problemem endometriozy może wiązać się jednak z bólem i dyskomfortem, które utrudniają, bądź nawet uniemożliwiają, codzienną aktywność. Co wiadomo o przyczynach i konsekwencjach tej choroby? Co robić kiedy pojawi się podejrzenie endometriozy? Jakie metody leczenia są dostępne?

Endometrioza — co to?

Endometrioza, inaczej gruczolistość, to choroba kobiecego układu rozrodczego objawiająca się dolegliwościami bólowymi przed lub w trakcie miesiączki, a nieleczona może doprowadzić nawet do niepłodności. Prawidłowemu przebiegowi cyklu menstruacyjnego towarzyszy stopniowe narastanie endometrium, czyli błony śluzowej macicy, która następnie ulega złuszczeniu i wydaleniu z jamy macicy w czasie miesiączki. W przypadku osób cierpiących na endometriozę proces ten ulega zakłóceniu na skutek występowania komórek endometrium również poza macicą. Ogniska endometriozy mogą występować m.in. w obrębie narządów rozrodczych, jamie otrzewnej czy jelicie grubym.

Mimo oddzielenia od właściwej błony śluzowej, komórki zlokalizowane poza macicą zachowują typowy dla siebie sposób funkcjonowania, a więc ulegają cyklicznemu wzrostowi i złuszczaniu. W tym przypadku do krwawienia dochodzi jednak w miejscu, które nie sprzyja wydaleniu krwi z organizmu. W konsekwencji może dojść do poważnych komplikacji zdrowotnych, które mogą obejmować:

• Pojawienie się stanu zapalnego
• Powstawanie cyst, blizn i zrostów
• Dolegliwości bólowe
• Niedrożność jajowodów
• Trudności z zajściem w ciążę
• Uszkodzenia narządów wewnętrznych

Czy endometrioza to nowotwór?

Nie, endometrioza nie należy do chorób o podłożu nowotworowym. Na tym etapie nie przedstawiono też żadnych rozstrzygających dowodów pozwalających na przyjęcie związku pomiędzy endometriozą a prawdopodobieństwem zachorowania na raka. Część badań sugeruje jednak zwiększone ryzyko pewnych nowotworów u pacjentek z endometriozą.

Przyczyny endometriozy

Niestety mimo rosnącej świadomości problemu oraz częstszego diagnozowania choroby, jej przyczyny nie zostały do tej pory szczegółowo i wiarygodnie rozpoznane. Wśród proponowanych przyczyn znajdują się m.in. czynniki genetyczne, miesiączkowanie wsteczne, problemy hormonalne lub immunologiczne. Żadna z tych teorii nie uzyskała jednak jednoznacznego potwierdzenia swoich założeń. W dalszym ciągu prowadzone są badania mające na celu określenie konkretnych czynników odpowiedzialnych za występowanie endometriozy.

Występowanie endometriozy

To choroba przewlekła kobiet w wieku rozrodczym, może więc pojawić się u pacjentek w różnym wieku, jednak endometrioza częściej dotyka kobiety pomiędzy 30 a 50 rokiem życia. Poziom dyskomfortu związany z odczuwanymi objawami oraz ich wpływ na codzienne funkcjonowanie w dużym stopniu zależny jest od przebiegu i stopnia zaawansowania choroby. Jest to dość powszechny problem zdrowotny. Obecne szacuje się, że dotyczy nawet 10% miesiączkujących kobiet, choć rzeczywista liczba może być też większa m.in. z powodu trudności z właściwym postawieniem diagnozy.

Czynniki zwiększające ryzyko

Ryzyko wystąpienia endometriozy oceniane jest jako większe w przypadku kobiet, które m.in.:

• rozpoczęły miesiączkować w młodym wieku,
• nigdy nie urodziły dziecka,
• obficie krwawią w trakcie miesiączki,
• miesiączkują przez dłużej niż siedem dni,
• mają krótki cykl menstruacyjny,
• mają predyspozycje genetyczne z powodu występowania endometriozy wśród blisko spokrewnionych członków rodziny,
• mają osłabiony układ odpornościowy,
• urodziły dziecko przy pomocy cesarskiego cięcia.

Objawy endometriozy

Przeszkodą w skutecznym rozpoznaniu dolegliwości jest fakt, że nie charakteryzuje się ona jednolitym przebiegiem w każdym przypadku. Różnice mogą występować zarówno w zakresie nasilenia jak i rodzaju objawów.

Najczęściej pojawiające się symptomy choroby obejmują dolegliwości bólowe, w tym:

• ból przed i w trakcie miesiączki, na przykład jako bolesne skurcze menstruacyjne,
• długotrwały i utrzymujący się ból w dolnym odcinku pleców i miednicy,
• ból w czasie lub po stosunku,
• ból towarzyszący załatwianiu potrzeb fizjologicznych.

Dla części pacjentek odczuwany ból jest na tyle intensywny, że wymaga zażywania silnych środków przeciwbólowych, z kolei w innych przypadkach może wiązać się jedynie z łagodnym dyskomfortem lub w ogóle nie występować.

Do objawów, które mogą wskazywać na endometriozę, zaliczają się również:

• obfite krwawienie w czasie miesiączki,
• występowanie krwawienia poza miesiączką,
• trudność z zajściem w ciążę,
• nieregularny cykl menstruacyjny.

Symptomy nie ograniczają się tylko układu rozrodczego. Istnieje szereg innych sygnałów, które mogą wskazywać, że za problemami zdrowotnymi stoi endometrioza — objawy jelitowe, układu moczowego a sporadycznie nawet pojawiające się w obszarze klatki piersiowej również są spotykane. Możliwe objawy to na przykład wzdęcia, mdłości, biegunka, zaparcia, krew w moczu, częste oddawanie moczu.

Endometrioza — objawy psychiczne

Przy ciężkim przebiegu endometriozy normalne funkcjonowanie w czasie miesiączki jest utrudnione — z powodu intensywności objawów i silnego bólu pacjentki mogą mieć trudności z wykonywaniem codziennych czynności czy pracą zawodową. Ból, komplikacje życiowe, przewlekłość choroby i możliwe problemy z zajściem w ciążę w części przypadków mogą doprowadzić też do pojawienia się objawów natury psychicznej i skutkować stanami lękowymi, a nawet depresją.

Endometrioza — jak wykryć problem?

W szybkim zdiagnozowaniu endometriozy często przeszkadzają same objawy choroby, które mogą wskazywać na inne dolegliwości a tym samym prowadzić do nieprawidłowego rozpoznania ich źródeł. W niektórych przypadkach pacjentki latami odwiedzają gabinety lekarzy różnych specjalizacji przed postawieniem diagnozy, co odsuwa w czasie wprowadzenie właściwych metod leczenia. O niepokojących symptomach najlepiej poinformować lekarza rodzinnego, który zasugeruje dalsze postępowanie lub ginekologa.

Diagnostyka endometriozy — jakie badanie wykonać?

Niezbędne do postawienia diagnozy badania zależne są od występujących objawów oraz miejsca, w którym zlokalizowane są ogniska chorobowe. W przypadku pojawienia się bardzo charakterystycznych dla przebiegu endometriozy objawów wstępne rozpoznanie może nastąpić już na samej ich podstawie. Lekarz wskaże badania niezbędne do zweryfikowania podejrzeń, może być to m.in.:

• Badanie ginekologiczne pozwalające na zaobserwowanie dolegliwości bólowych oraz zmian chorobowych zogniskowanych w obszarze dróg rodnych.
• Badanie obrazowe USG dopochwowe, w którego czasie możliwe jest zaobserwowanie cyst na jajnikach.
• Badanie obrazowe USG przez odbyt zalecane w przypadku objawów jelitowych.
• Rezonans magnetyczny umożliwiający zobrazowanie ogniska endometriozy.
• Badanie laparoskopowe, dzięki któremu lekarz może obejrzeć zmiany chorobowe oraz pobrać wycinki do dalszych badań laboratoryjnych.

Czy to na pewno endometrioza? Inne możliwe przyczyny bolesnych miesiączek

Występujące objawy endometriozy nie są jednoznacznym wskazaniem do rozpoznania właśnie tej choroby. Zbliżone symptomy pojawiają się również w przypadku innych przypadłości, co utrudnia prawidłową diagnozę. Schorzenia, które mogą powodować podobne dolegliwości to m.in.:

• Zapalenie narządów miednicy mniejszej. To infekcja bakteryjna dotykająca kobiet w wieku rozrodczym, której objawy obejmują odczuwanie bólu w obszarze miednicy, w czasie stosunku, miesiączkowania czy oddawania moczu.
• Torbiele na jajnikach. Mimo że do powstania torbieli może dojść na skutek endometriozy, ich występowanie nie jest jednoznacznym wskazaniem choroby. Przyczyny dolegliwości mogą mieć też inne podstawy, w tym zmiany nowotworowe. Wśród objawów występują bóle w podbrzuszu, ból w czasie stosunku czy częste oddawanie moczu, a ich intensywność może nasilać się w wyniku wzrostu torbieli.
• Mięśniaki macicy. Mogą objawiać się obfitymi i nieregularnymi miesiączkami, bólem w okolicach podbrzusza oraz dolegliwościami związanymi z pęcherzem i jelitami.
• Zespół policystycznych jajników. W wyniku zaburzeń hormonalnych jajniki przestają prawidłowo funkcjonować, co może skutkować nieregularnym miesiączkowaniem i problemami z płodnością.

Profilaktyka — czy możesz zapobiec wystąpieniu endometriozy?

Niestety nie ma obecnie żadnych dostępnych rozwiązań, które pozwoliłyby zapobiec pojawieniu się choroby. Najlepszym sposobem na ograniczenie negatywnego wpływu endometriozy na zdrowie i życie dotkniętych nią pacjentek jest szybka diagnoza i wprowadzenie odpowiednio dobranego leczenia, które pozwoli zmniejszyć odczuwany dyskomfort. W tym celu zalecane jest jak najszybsze skontaktowanie się ze specjalistą w momencie wystąpienia symptomów wskazujących na endometriozę — dotyczy to szczególnie osób znajdujących się w grupie ryzyka, na przykład z powodu występowania choroby wśród bliskich krewnych.

Całkowite usunięcie endometriozy nie jest możliwe, istnieje jednak szansa na zmniejszenie ryzyka jej wystąpienia poprzez obniżenie poziomu estrogenu w organizmie. Estrogen odpowiada za wzrost tkanki błony śluzowej macicy w czasie cyklu menstruacyjnego, a więc bezpośrednio przyczynia się do dolegliwości doświadczanych przez pacjentki z endometriozą. Kontrolowanie poziomu estrogenu jest możliwe dzięki:

• stosowaniu metod antykoncepcji hormonalnej,
• prowadzeniu aktywnego stylu życia w połączeniu ze zdrową dietą,
• ograniczeniu spożycia alkoholu i kofeiny.

Endometrioza — leczenie

Współczesna medycyna nie znalazła do tej pory żadnej metody prowadzącej do całkowitego wyleczenia endometriozy, a leczenie endometriozy skupia się na kontrolowaniu przebiegu choroby i usuwaniu wywoływanych przez nią problemów zdrowotnych. Konkretny plan działania ustalany jest indywidualnie dla każdego przypadku przez lekarza w zależności od wieku, dotkliwości objawów, stopnia zaawansowania choroby oraz planami związanymi z zajściem w ciążę przez pacjentkę. Do wyboru są tu dwie drogi: metoda wykorzystująca antykoncepcję hormonalną i zabiegi operacyjne, na przykład w ramach ginekologii małoinwazyjnej.

Leczenie hormonalne

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej w celu ograniczenia objawów endometriozy to często pierwsza wprowadzana metoda leczenia. Sprawdza się w przypadku pacjentek, u których występują umiarkowane objawy i które nie planują zajścia w ciążę.

Operacyjne leczenie endometriozy

W przypadku dotkliwych i nasilonych objawów oraz pacjentek planujących urodzenie dziecka stosuje się laparoskopowe operacje endometriozy, czyli zachowawcze leczenie chirurgiczne, którego celem jest usunięcie ogniska endometriozy. Pozwala to skutecznie zniwelować dolegliwości bólowe i znacznie zwiększa komfort życia. Zabieg polega na wprowadzeniu do jamy brzusznej mikronarzędzi oraz kamery, do czego wykorzystuje się niewielkie nacięcia w pępku. Zastosowane metody pozwalają usunąć zmiany chorobowe w sposób małoinwazyjny, co umożliwia szybki powrót do sprawności.

Przy szczególnie ciężkim przebiegu endometriozy konieczne może być chirurgiczne usunięcie macicy oraz jajników. Decyzja o przeprowadzeniu takiej operacji najczęściej zapada w przypadkach, kiedy stosowanie leków i leczenia zachowawczego nie przynosi ulgi, a pacjentka nie ma planów związanych z macierzyństwem.

Endometrioza a ciąża i problemy z płodnością

Zdiagnozowanie endometriozy nie jest jednoznaczne z niepłodnością i nie wyklucza naturalnego zapłodnienia. W wyniku choroby mogą pojawić się jednak problemy z zajściem w ciążę, chociaż ich dokładne źródło nie jest znane. Rozważane teorie zakładają m.in. zmiany w narządach układu rozrodczego, które utrudniają zapłodnienie komórki jajowej czy problemy natury immunologicznej. W części sytuacji skutecznym rozwiązaniem jest prowadzenie leczenia farmakologicznego lub przeprowadzenie operacji laparoskopowej, które umożliwią zapłodnienie naturalne, dla innych pacjentek sugerowanym rozwiązaniem jest skorzystanie z metody in vitro. W przypadku podejrzenia endometriozy lub problemów z płodnością u zdiagnozowanej pacjentki najlepiej udać się do lekarza i omówić dostępne możliwości.

Duży wpływ na prawdopodobieństwo zajścia w ciążę ma stopień zaawansowania choroby. Późne wykrycie i brak efektywnego leczenia niesie ze sobą ryzyko pojawienia się komplikacji na skutek zaawansowanych zmian w narządach.

Czy endometrioza zanika po ciąży?

Często można spotkać się z przekonaniem, że typowe dla endometriozy objawy, przede wszystkim bolesne miesiączki, znikają po urodzeniu pierwszego dziecka. Jest to mit, który nie ma oparcia w wynikach badań — endometrioza to choroba, na którą na ten moment nie ma skutecznego lekarstwa i towarzyszy pacjentce przez całe życie. Faktem jest jednak, że w wielu przypadkach objawy w dużym stopniu ustępują na czas ciąży, co wynika z przerwy w miesiączkowaniu, które odpowiada za powstawanie stanów zapalnych. Wraz z ponownym przywróceniem cyklu menstruacyjnego po porodzie powrócą wcześniejsze dolegliwości.

Czy endometrioza jest groźna?

Sama w sobie endometrioza nie jest uznawana za chorobę niebezpieczną dla osoby chorej. Jednak niewykryta, rozpoznana dopiero w zaawansowanym stadium rozwoju lub nieskutecznie leczona może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, wymagających interwencji chirurgicznej. Kobiety ciężarne cierpiące na endometriozę narażone są też na większe ryzyko poronienia oraz wystąpienia ciąży pozamacicznej.

Szybka diagnoza oraz zastosowanie odpowiedniego leczenia pozwala uniknąć rozwinięcia się poważnych zmian i ograniczyć objawy, dzięki czemu nie będą zakłócały normalnego funkcjonowania pacjentki.

Życie z endometriozą

Wpływ endometriozy na codzienne życie w dużej mierze zależy od występujących objawów. U niektórych osób jej przebieg jest na tyle łagodny, że nie odbija się w znaczny sposób na ich samopoczuciu czy aktywności. Z kolei w przypadku innych ból jest na tyle nasilony, że normalne funkcjonowanie w czasie miesiączki staje się niemożliwe, co może przynieść negatywne skutki dla edukacji, kariery i życia prywatnego pacjentki. Chorobie może towarzyszyć pogorszenie samopoczucia, stany lękowe związane np. z dotkliwym bólem w czasie miesiączki lub problemami z płodnością, a nawet wynikające z nich stany depresyjne, wymagające pomocy psychologicznej.

Należy jednak podkreślić, że nawet gwałtowne dolegliwości bólowe i liczne objawy nie skazują chorej na cierpienie i rezygnowanie z osiągania swoich życiowych planów. Dostępne metody leczenia pozwalają skutecznie podnieść komfort życia i zapanować nad rozwojem choroby, by uniknąć najpoważniejszych komplikacji. Kluczowe jest jak najszybsze udanie się do specjalisty i wykonanie niezbędnych badań oraz stosowanie się do zaleceń.

Endometrioza po menopauzie

W wyniku menopauzy objawy endometriozy mogą ustąpić wraz ze spadkiem poziomu estrogenu, nie jest to jednak efekt gwarantowany. Z tego powodu również zabieg usunięcia macicy oraz jajników, tzw. menopauza chirurgiczna, nie jest pewnym sposobem na wyleczenie. Wpływ na utrzymywanie się dolegliwości nawet po zaprzestaniu miesiączkowania mogą mieć na przykład przyjmowane w ramach terapii hormonalnej leki.

Endometrioza — dieta

Nie bez przyczyny mówi się, że jesteśmy tym, co jemy — jakość oraz ilość przyjmowanego pokarmu ma bezpośredni wpływ na stan zdrowia i może stanowić zarówno czynnik ryzyka, w przypadku dużych ilości niezdrowego jedzenia, jak i wsparcie w przeciwdziałaniu problemom zdrowotnym. Prawidłowa dieta może złagodzić objawy choroby, a nawet pomóc w zapobieganiu jej rozwojowi. Oczywiście zmiany w przyzwyczajeniach żywieniowych nie stanowią alternatywy dla konsultacji medycznych i zalecanego leczenia, mogą jednak poprawić ich efekty. Wśród zalecanych produktów dla osób z endometriozą są te bogate w kwasy omega-3 i witaminy, w tym A i E, które pozytywnie wpłyną na funkcjonowanie organizmu. Zalecane jest więc spożywanie świeżych owoców i warzyw, produktów wielozbożowych czy ryb. Zdecydowanie powinno się jednak ograniczyć obecność w diecie artykułów o potencjalnie szkodliwym działaniu jak kawa, alkohol, cukier i produkty przetworzone.

W momencie zauważenia u siebie objawów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i zasięgnąć rady specjalisty dotyczącej dalszego postępowania. Co ważne, takie działanie warto podjąć nawet wtedy, kiedy dolegliwości są stosunkowo łagodne — może to sygnalizować początkowe stadium choroby, a wczesna diagnoza zapobiegnie jej rozwojowi. Nie warto odkładać badań w czasie, ponieważ w wyniku takiej decyzji znacznie wzrasta ryzyko wystąpienia komplikacji. Kolejnym zagrożeniem jest ryzyko błędnej autodiagnozy. Samodzielne ocenienie stanu swojego zdrowia nigdy nie powinno zastępować osobistego kontaktu z lekarzem. Podobne symptomy występować mogą w przypadku różnych chorób i tylko przeprowadzenie dokładniejszych badań pozwala na ostateczne postawienie diagnozy, a więc również ustalenie sposobu leczenia.

Zespół KCM Clinic posiada doświadczenie w przeprowadzaniu zabiegów ginekologii małoinwazyjnej, zapewniając chorym opiekę najwyższej jakości, możliwość szybkiego powrotu do zdrowia i poprawę komfortu życia. Wszystkie pacjentki zainteresowane laparoskopowym leczeniem endometriozy zachęcamy do kontaktu z naszymi specjalistami.

Podsumowanie

• Endometrioza to przewlekła choroba, której często towarzyszą bolesne i obfite miesiączki, nieregularny cykl menstruacyjny oraz problemy z płodnością.
• Przyczyny powstawania choroby nie są znane, a jej objawy mogą różnić się w poszczególnych przypadkach, utrudniając postawienie diagnozy.
• Szybkie rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia pozwala na ograniczenie rozwoju endometriozy i pojawiania się komplikacji.
• Mimo wpływu na płodność endometrioza nie wyklucza zajścia w ciążę, również w sposób naturalny.
• Leczenie endometriozy obejmuje metody farmakologiczne oraz operacyjne, a o optymalnym dla pacjentki przebiegu leczenia decyduje stopień zaawansowania choroby.
• Jest to choroba kobiet w wieku rozrodczym, jednak jej objawy mogą występować również po menopauzie.
• Nie ma skutecznego sposobu na wyleczenie ani zapobiegnięcie endometriozie, możliwe jest jednak ograniczenie ryzyka oraz dotkliwości objawów dzięki właściwej profilaktyce.
• W związku z odczuwanymi objawami oraz komplikacjami życiowymi wynikającymi z choroby pacjentki mogą doświadczać również trudności natury psychicznej — w takiej sytuacji należy niezwłocznie skontaktować się ze specjalistą.