Otyłość to choroba

Otyłość to przewlekła choroba cywilizacyjna, która z każdym rokiem dotyka coraz większej grupy osób. Powagę tego problemu jasno widać w gabinetach lekarskich, do których trafiają pacjenci borykający się z licznymi schorzeniami i chorobami będącymi skutkiem nadmiernej masy ciała. W Polsce, według danych GUS, otyłość dotyczy przede wszystkim grupy osób powyżej 40 roku życia, szczególnie tych z długotrwałymi problemami zdrowotnymi. Co jednak ważne, mimo wzrostu częstotliwości występowania choroby wraz z wiekiem, jej zasięg obejmuje wszystkie grupy wiekowe i może prowadzić do bardzo poważnych komplikacji zdrowotnych takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów czy nadciśnienie tętnicze. Właśnie dlatego profilaktyka i wprowadzenie odpowiedniego leczenia w celu powstrzymania rozwoju choroby jest niezwykle istotne.

Otyłość — kiedy się zaczyna i jak rozpoznać problem?

Na samym początku warto rozróżnić kwestie nadwagi i otyłości. Mimo że oba określenia dotyczą przekraczającej normę masy ciała i często traktowane są jako jeden problem, w rzeczywistości nadwaga stanowi początkowy etap choroby, która nieleczona może doprowadzić do rozwoju otyłości. Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą rozróżnienia tych stanów jest korzystanie ze wskaźnika BMI. Wynik mieszczący się w zakresie od 18,5 do 24,9 świadczy o prawidłowej masie ciała, zaś wynik wynoszący od 25 do 29,9 oznacza nadwagę. Powyżej 30 mamy już do czynienia z otyłością.

Stopień zaawansowania otyłości

W zależności od tego ile wynosi wskaźnik BMI, wyróżniamy:

• otyłość I stopnia: 30,0 – 34,9
• otyłość II stopnia: 35,0 – 39,9
• otyłość III stopnia, czyli otyłość olbrzymia: od 40

Przyczyny otyłości

Ryzyko otyłości wzrasta wraz z wiekiem, co wynika ze spadku tempa przemiany materii u osób starszych, zmniejszającej się aktywności fizycznej oraz utrwalenia nieodpowiednich nawyków żywieniowych. Odsetek osób z nadwagą i otyłością stale wzrasta jednak w każdej grupie wiekowej, czego przyczyną jest w dużej mierze wypadkowa stylu życia i nieprawidłowej diety. Jest to jeden z głównych tzw. czynników behawioralnych skracających życie Polaków.

Otyłość prosta

Otyłością prostą lub pierwotną określane są przypadki, w których do przybierania na wadze przyczyniają się czynniki środowiskowe, na przykład:

• nieprawidłowe odżywianie,
• spożywanie wysoko przetworzonej i niezdrowej żywności, np. jedzenia typu fast food czy słonych przekąsek,
• brak lub niewystarczający poziom aktywności fizycznej,
• dodatni bilans energetyczny.

Otyłość wtórna

Przyczyny otyłości wtórnej mogą być różnorodne i obejmować m.in.:

• czynniki genetyczne,
• zaburzenia regulacji neurohormonalnej,
• występowanie zaburzeń metabolicznych,
• inne stany chorobowe,
• leczenie farmakologiczne.

Otyłość to nie tylko problem estetyczny — wpływ na stan zdrowia i sprawność fizyczną

Otyłość w społeczeństwie bywa postrzegana jako kwestia dotycząca wyglądu i niedopasowania do obowiązujących standardów piękna, warto jednak pamiętać, że jest to przede wszystkim poważna choroba. Patrząc na problem z medycznego punktu widzenia łatwo zrozumieć jak groźne dla zdrowia mogą być konsekwencje nieleczenia otyłości. Brak odpowiednio szybkiej reakcji i wyeliminowania przyczyn problemu oraz wprowadzenia właściwych metod leczenia otyłości sprawia, że przyrost wagi może postępować, przekształcając się w otyłość olbrzymią. W efekcie nadmiernego obciążenia organizmu częstym skutkiem jest pogorszenie ogólnego stanu zdrowia z powodu rozwoju innych stanów chorobowych, dla których otyłość stanowi czynnik ryzyka.

Wśród problemów, z którymi na co dzień spotykają się osoby otyłe są:

• zaburzenia snu,
• bezdech senny,
• zaburzenia gospodarki lipidowej,
• problemy emocjonalne,
• rozwój powiązanych chorób.

Problemy zdrowotne i choroby towarzyszące otyłości

Wczesne i odległe powikłania zdrowotne wynikające z otyłości mogą być bardzo różne i rozległe. Obejmują między innymi:

• układ hormonalny i rozrodczy:
  • insulinooporność i zespół metaboliczny,
  • cukrzyca typu II,
  • przedwczesne dojrzewanie,
  • niedobór hormonu wzrostu,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • zespół policystycznych jajników u dziewczynek,
  • hipogonadyzm u chłopców,
  • ginekomastia,
  • obniżenie płodności,
• otyłość w ciąży może prowadzić do:
  • zamierania zarodków,
  • poronienia,
  • sprzyjać wadom wrodzonym płodu (przepuklina rdzeniowa, bezczaszkowie, wady serca),
  • sprzyjać hipotrofii lub makrosomii płodu,
  • prowadzić do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu,
• układ sercowo-naczyniowy:
  • dyslipidemia (podwyższony poziom cholesterolu),
  • nadciśnienie tętnicze,
  • przerost lewej komory serca,
  • wczesne zmiany miażdżycowe naczyń,
  • zawał serca i mózgu,
  • wylew,
  • zatorowość płucna,
  • choroba niedokrwienna serca,
  • niewydolność serca,
  • zakrzepica żył głębokich,
  • niedomykalność zastawki płucnej,
  • koagulopatia,

• układ oddechowy:
  • zespół bezdechu sennego,
  • astma oskrzelowa,
  • nietolerancja wysiłku fizycznego u osób dorosłych (nietolerancja ćwiczeń fizycznych u dzieci),
  • zwieszone ryzyko anestezjologiczne,
• zwiększone ryzyko nowotworowe:
  • u kobiet: rak trzonu i szyjki macicy, jajnika, pęcherzyka żółciowego, nowotwory piersi;
  • u mężczyzn: rak jelita grubego, rak prostaty, guz rzekomy mózgu (nadciśnienie śródczaszkowe),
• układ odpornościowy:
  • podwyższony wskaźnik stanu zapalnego,
• układ wydalniczy:
  • stwardnienie kłębuszków nerkowych (glomerulosclerosis),
• skóra:
  • rogowacenie ciemne,
  • rozstępy skórne,
  • hirsutyzm,
  • obrzęk limfatyczny,
  • odparzenia,
• neurologiczne:
  • pseudotumor cerebri,
  • meralgia z parestezjami,
  • migreny,
  • otępienie,
  • choroba Alzheimera.

• ze strony narządów ruchu:
  • zespół przeciążeniowy stawów zwłaszcza kolanowych i biodrowych,
  • młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej,
  • choroba Blounta,
  • koślawość kolan,
  • płaskostopie,
  • żylaki kończyn dolnych,
  • dna moczanowa,
  • aseptyczna martwica stawu biodrowego,
  • wady postawy,
  • bóle pleców,
  • złamanie przedramienia,
  • zwichnięcie nasady głowy kości udowej,

• układ pokarmowy:
  • choroba stłuszczeniowa wątroby,
  • kamica pęcherzyka żółciowego,
  • choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,
  • zaburzenie ilościowego oraz jakościowego składu mikrobiologicznego układu pokarmowego,
  • choroba uchyłkowa jelit,
  • zespół nieszczelnego jelita,
  • zespół jelita drażliwego,
  • choroba Crohna,
  • mikroskopowe zapalenie jelita grubego,

Otyłość a zdrowie psychiczne

Otyłość nie oszczędza również zdrowia psychicznego chorych, którzy często odczuwają znaczne pogorszenie się jakości życia, a także narażeni są na podwyższone ryzyko rozwoju depresji czy stanów lękowych. Przyczynia się do tego zarówno stosunek otoczenia i ciągłe poczucie bycia ocenianym, które może skutkować izolacją oraz unikaniem kontaktów społecznych, jak i niska samoocena, niekiedy powiązana z zaburzeniami w postrzeganiu rozmiarów.

Otyłość dzieci — ogromny problem z poważnymi konsekwencjami

Z nadwagą i otyłością coraz częściej spotkać można się już nawet w przypadku kilkulatków. W przypadku dzieci i młodzieży ze zbyt wysokim wskaźnikiem masy ciała najczęściej mamy do czynienia z otyłością prostą, będącą skutkiem nieprawidłowej diety i spożywania zbyt dużej ilości kalorii w połączeniu ze zbyt niską aktywnością fizyczną. Według danych WHO otyłość w grupie wiekowej 5-19 lat wynosi aż 18% w skali świata, a Polska niestety nie stanowi w tych statystykach wyjątku.

Spotkać można się z przekonaniem, że nadwaga u dzieci jest tymczasowym problemem, a zbędne kilogramy znikną wraz z dorastaniem. Jest to jednak błędne podejście a walkę z otyłością należy rozpocząć jak najwcześniej, stosując leczenie zachowawcze i wprowadzając zdrowszy styl życia. Badania pokazują, że nieleczona otyłość w dzieciństwie zwiększa prawdopodobieństwo borykania się z tym problemem również w życiu dorosłym, a dodatkowo zwiększa ryzyko wczesnego wystąpienia wielu chorób i schorzeń. Konsekwencje otyłości u najmłodszych mogą towarzyszyć im również w przyszłości, odbijając się na jakości życia.

Droga do zdrowia, czyli metody walki z otyłością

Nie ulega wątpliwości, że w celu uniknięcia komplikacji zdrowotnych najlepszym rozwiązaniem jest profilaktyka i leczenie nadwagi w jej początkowym stadium. Warto więc szybko reagować na wszelkie niepokojące objawy i nie ignorować nadmiaru tkanki tłuszczowej. Kiedy nadwaga czy otyłość brzuszna zostaną rozpoznane najważniejsze jest poznanie przyczyn problemu, co pozwoli na wprowadzenie dopasowanych do potrzeb chorego i  skutecznych w leczeniu otyłości metod.

W początkowej fazie proces odchudzania powinien uwzględniać przede wszystkim zmianę nawyków żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Istotne jest również sięganie po profesjonalne wsparcie i korzystanie z porad specjalistów w dziedzinie dietetyki, ćwiczeń odchudzających i bariatrii. Wszelkie zmiany w jadłospisie czy wprowadzanie nowych form ruchu powinny odbywać się pod okiem dietetyka i trenera, dla zapewnienia nie tylko ich optymalnych rezultatów, ale też bezpieczeństwa dla ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Kiedy udać się po pomoc do chirurga bariatry?

Balast w postaci tkanki tłuszczowej zrzucić można również z pomocą bariatrii. To dziedzina medycyny zajmująca się leczeniem otyłości, która oferuje szereg rozwiązań pozwalających na skuteczne pozbycie się nadmiernych kilogramów, na przykład poprzez wykonywanie zabiegów chirurgii bariatrycznej. Leczenie chirurgiczne coraz częściej wykonywane jest przy użyciu nowoczesnych metod, na przykład endoskopowo, co przyspiesza proces rekonwalescencji i minimalizuje ryzyko komplikacji. Należy jednak pamiętać, że operacja jest jedynie częścią procesu leczenia i bez zmiany przyzwyczajeń i stylu życia jej efekty będą krótkotrwałe.

Chirurgiczne leczenie otyłości kierowane jest przede wszystkim do osób z zaawansowaną otyłością, u których dieta i ćwiczenia nie przyniosły zadowalających rezultatów. Szczególnym wskazaniem do wykonania zabiegu jest pogorszenie stanu zdrowia lub ryzyko powikłań wynikających ze zbyt dużej masy ciała. O kwalifikacji pacjenta do operacji oraz wyborze metody leczenia decyduje lekarz bariatra.